Uzmanımız Halime Ayçiçek’in kaleminden Aleksitimi (Duygu Körlüğü):
Yunanca, a ‘yokluk, lexis ‘kelime’ ve tymos ‘duygu’ anlamına gelen üç kelimenin birleşimden oluşmuştur. Yani, duygulara dair kelimelerin yokluğu anlamına gelmektedir. “Aleksitimi nedir?” sorusunun yanıtını arayanlar, bu yazımız sizler için.
Aleksitiminin bileşenleri nelerdir?
Aleksitimi eğilimi yüksek olan kişiler, aşağıdaki zorlukları deneyimlemektedir:
- Duyguları fark etme, ayırt etme ve söze dökme güçlüğü
Duygulara dair farkındalıkta eksiklik ve duyguları dile getirmede zorluk yaşamaktadır. Ne hissettiği sorulduğunda, kendisini ‘rahatlama’ ve ‘rahatsız olma’ gibi basit sözcüklerle ifade etmektedir. Duyguyu, bedensel bir duyum olarak deneyimlemektedir.
- Hayal kurma, fantezi yaşamında kısıtlılık
Hayal kurmayı zaman kaybı olarak algılamakta, duygulara neden olacak hayaller kurmamakta, hayalleri gerçekliğin sınırlarını aşmamaktadır.
- İşlemsel düşünme
Zihni kendi fiziksel semptomlarıyla ilgilenmekte ve dışarıdaki olayların en ince detaylarıyla meşgul olmaktadır. Sorunların görünürdeki nedenlerini irdelemekte ve en kısa yoldan çözmeyi denemektedir. Ayrıca, söz konusu sorunla tekrar karşılaşmamak için önlemler almaktadır. İşlemsel düşünme, mekanik ve pragmatik bir düşünme tarzıdır.
- Dış merkezli-uyum sağlamaya yönelik bilişsel yapı
Çevrelerinde gerçekleşen olaylarla fazlaca ilgilenmektedir. Çevresel beklentileri yerine getirmek için gayret göstermektedir. Zihninin dışarıdaki olayların ayrıntılarıyla meşgul olması ve sorunlara getirdiği pragmatik çözümler nedeniyle uyumlu biri olarak bilinmektedir.
Aleksitimiyi açıklayan bilişsel modeller nelerdir?
Aleksitimiyi ‘duygusal farkındalık’ başlığı altında duyguları tanımada zorluk ve duyguları ifade etmede zorluk, ‘işlemsel düşünme’ başlığı altında dışa vuruk düşünme ve hayal kurmada zorluk şeklindeki dört bileşen ile tanımlamaktadır.
– Amsterdam aleksitimi modeli:
Dört bileşenli Toronto modeline ‘duygusallaştırma’ bileşenini eklemiştir. Bu bileşen, kişinin duygu uyandıran bir olay tarafından duygusal olarak uyarılma derecesini ifade etmektedir.
Modelde, duyguları tanımada zorluk, duyguları ifade etmede zorluk, dışa vuruk düşünme bileşenleri ‘bilişsel aleksitimi’; hayal kurmada zorluk, duygusallaştırma bileşenleri ise ‘duygusal aleksitimi’ olmak üzere iki başlıkta tanımlanmaktadır.
– Dikkat-değerlendirme modeli:
Duygusal farkındalık düzeyleri teorisi ve duygu düzenlemenin genişletilmiş süreç modelini, mevcut aleksitimi modellerine entegre ederek öne sürülen yeni bir modeldir.
Model dışa vuruk düşünmeyi, aleksitiminin ilk tanımlamalarından farklı olmak üzere; aleksitimik bireyin dış nesnelere ve durumlara odaklanması olarak değil, bireyin kendi duygularına yeterince odaklanmaması olarak tanımlamaktadır.
Duyguları tanımada ve ifade etmede zorluk bileşenlerini ise duygusal farkındalıktaki eksiklikten ziyade duyguları değerlendirme zorluğu olarak nitelendirmektedir.
Aleksitimi bir hastalık mıdır?
Aleksitiminin kategorik olarak değerlendirilen bir kavram değil, genel popülasyonda da görülebilen bir eğilim olduğu düşünülmektedir. DSM 5’te aleksitimi için herhangi bir tanımlama bulunmamaktadır.
Aleksitimiye ne neden olur?
– Beyindeki yapısal ve işlevsel farklılıklar
– Erken dönem anne bebek ilişkisinde yaşanan sorunlar
– Bilişsel gelişim evrelerinde yaşanan takılmalar
– Sosyokültürel normlar
Aleksitimi tedavi edilir mi?
Araştırmalar psikolojik müdahalelerin, aleksitimi üzerindeki iyileştirici etkisini göstermektedir.
- Duyguları, yüz ifadelerini, beden dilini, duygu-düşünce-davranış arasındaki ilişkiyi tanımaya yönelik çeşitli eğitsel çalışmalar,
- Empati ve duygusal zekayı geliştirmeye yönelik egzersizler,
- Hayal ve fantezi yaşantılarını zenginleştirmeye yönelik çalışmalar içeren yapılandırılmış eğitimler,
- Duygusal farkındalığı arttırmayı hedefleyen terapi biçimleri, aleksitimi eğilimini azaltmaktadır.
Aleksitiminin Türkçesi nedir?
Duygular için söz yokluğu anlamına gelen bu kavram için, bu bireylerin duygulara karşı yalnızca ‘dilsiz’ değil aynı zamanda ‘sağır’ da olduklarının altının çizen ‘duygusal ahrazlık’ terimi ya da işlemsel düşünmeyi vurgulayan ‘düşünce köleliği’ terimini önerilmiştir.
Aleksitimi nasıl keşfedilmiştir?
İlk olarak psikosomatik yakınmaları olan hastalarla yapılan araştırmalarda aleksitimiye eğilim fark edilmiştir. Hastalarının, duygularını kelimelerle ifade edemedikleri için eylemlerle ya da bedensel tepkilerle ifade ettiklerini öne sürülmüştür.
Birincil ve ikincil aleksitimi ne demektir?
Birincil aleksitimi, dile getirilemeyen duyguları bedenselleştirerek ifade etmeye sebep olan kalıcı bir kişilik özelliği olarak tanımlanmaktadır. İkincil aleksitimiyse diyaliz, organ nakli, kanser gibi stresli yaşam olayları ya da travmatik yaşantıların neden olduğu, geçici olarak ortaya çıkan aleksitimik durumu açıklamaktadır.
Aleksitimi neye neden olur?
– Duygu düzenleme güçlüklerine neden olabilmekte bu nedenle psikolojik semptomların şiddetini arttırabilmektedir.
– Duygularını söze dökmekte zorlanan bu bireyler, duygularını ‘organ dili’ ile ifade edebilmekte ve çeşitli psikosomatik belirtiler gösterebilmektedir.
– İşlemsel düşünce ve hayal gücünün kısıtlılığı nedeniyle, yaratıcılık gerektiren işlerde zorlanabilmektedirler.
Aleksitimi eğilimi ile ilgili başka neler söylenebilir?
– Aleksitimi eğilimi fazla olan bireylerin duruşlarında katılık ve yüz ifadelerinde donukluk görülebilmektedir.
– Bu bireylerin, her ne kadar dışa odaklı oldukları belirtilse de, aslında yalnızlığı tercih ettikleri ve sosyal ilişkilerden kaçındıkları öne sürülmektedir.
– Bu bireyler rüyalarını nadiren hatırlamakta ve rüyalarını somut ve gündelik olaylar çerçevesinde anlatmaktadır.
